POTRZEBY DZIECKA I POTRZEBY OPIEKUŃCZE

  POTRZEBY DZIECKA I POTRZEBY OPIEKUŃCZE

Klasyfikacja potrzeb dziecka według głównych sfer rozwoju i

 kształtowania się jego osobowości::

            a) potrzeby związane z rozwojem fizycznym (biologicznym)

            b) potrzeby związane z rozwojem psychicznym

            c) potrzeby związane z rozwojem społecznym

            d) potrzeby związane z rozwojem kulturalnym.

         Rola opieki, wychowania i nauczania w zaspokajaniu potrzeb:

        Działanie na rzecz zaspokojenia potrzeb dziecka wymaga równoległego                 podejmowania czynności opiekuńczych, wychowawczych, dydaktycznych            (zadania opiekuńczo-wychowawcze).

OPIE         OPIEKA – działanie polegające na dostarczaniu środków zaspokojenia potrzeb   (dobra materialne, duchowe, więzi osobowe), gdy dziecko nie może/nie potrafi zdobyć  ich i spożytkować własnym działaniem.

               WYCHOWANIE – służy ukierunkowaniu rozwoju i sposobów zaspokajania      potrzeb dziecka( rodzaj i zakres oddziaływania wychowawczego zależy od właściwości potrzeb, wieku i doświadczeń społecznych dziecka)

      N      NAUCZANIE – zmierza do rozwijania świadomości potrzeb we wszystkich sferach rozwoju dziecka i do dokonywania wyboru środków zaspokajania potrzeb (dóbr materialnych, duchowych, więzi osobowych) oraz ukształtowania hierarchii zaspokajania potrzeb według uznanego systemu wartości.

Opróc    Oprócz wyżej wymienionej klasyfikacji pedagogika opiekuńcza klasyfikuje i analizuje sytuacje, w których zaspokojenie potrzeb dziecka może być utrudnione lub stwarzać zagrożenie dla jego życia i rozwoju. Te sytuacje to tzw. „potrzeby opiekuńcze”. – opieka wkracza wtedy, gdy dziecka własnymi siłami nie może zaspokoić własnych potrzeb.

•       W określeniu „potrzeba dziecka” – punkt odniesienia tkwi w dziecku ( ono odczuwa brak potrzeby, daje temu wyraz, sygnalizuje jej brak lub potrzebę zaspokojenia
•      W określeniu „potrzeba opiekuńcza” – punkt odniesienia tkwi w opiekunie (potrzebę podjęcia opieki przeżywa opiekun i dla niego jest ona motywem działania )

II. Klasyfikacja potrzeb opiekuńczych według głównych środowisk opieki i       wychowania oraz według właściwości organizmu dziecka (według sytuacji zagrożenia):

            a) potrzeby wynikające z funkcjonowania rodziny

            b) potrzeby związane z działalnością szkoły

           c) potrzeby związane z aktywnością dziecka w środowisku zamieszkania

           d) potrzeby wynikające z właściwości organizmu dziecka.

A. POTRZEBY WYNIKAJĄCE Z DZIAŁALNOŚCI RODZINY

1. Pozbawienie opieki:

- sieroctwo naturalne pełne (brak obojga rodziców) i niepełne (brak jednego z rodziców),

- sieroctwo społeczne (porzucenie dziecka, odebranie władzy rodzicielskiej przez sąd),

- okresowe pozbawienie dziecka opieki z powodu choroby rodziców, ich wyjazdu, zdarzeń losowych.

2. Brak środków materialnych:

- rodzina pozbawiona środków materialnych na zaspokojenie potrzeb dziecka,

- rodzina mająca trudne warunki materialne, nie pozwalające na zaspokojenie wszystkich niezbędnych potrzeb dziecka,

- rodzina pozbawiona środków materialnych okresowo, na skutek zdarzeń losowych (choroba, powódź, pożar, klęski żywiołowe).

3. Brak dostatecznej opieki w związku z pracą zawodową obojga rodziców:

- rodzice pracujący zawodowo w jednakowym czasie i nie mogący zapewnić dzieciom opieki w okresie swego pobytu w pracy,

- rodziny niepełne, w których pracują zawodowo ojcowie lub matki,

- rodzice pracujący zawodowo w wymiarze godzin lub w warunkach uniemożliwiających opiekę nad dzieckiem (wyjazdy).

4. Zaburzenia funkcjonalne rodziny:

- rodzina w rozkładzie (sprawy rozwodowe, rozpad dotychczasowej rodziny),

- poważne błędy wychowawcze rodziców, powodujące utratę więzi z dzieckiem,

- brak troski o dziecko, alkoholizm i demoralizacja w rodzinie (prowadzące zwykle do sieroctwa społecznego).

       B. POTRZEBY ZWIĄZANE Z DZIAŁALNOŚCIĄ SZKOŁY

1. Bezpieczeństwo osobiste dziecka:

- w drodze do szkoły (problemy ruchu drogowego),

- w toku zajęć szkolnych (pracownie, wycieczki, zajęcia sportowe),

- w czasie przerw rekreacyjnych (niebezpieczne zabawy w różnych porach roku).

2. Niepowodzenia szkolne:

- wynikające z indywidualnych właściwości dziecka powodujących trudności w nauce,

- wynikające z wadliwej organizacji życia dziecka w rodzinie i braku odpowiednich warunków do nauki własnej w domu,

- wynikające z niedostatecznej pracy szkoły (słabe przygotowanie uczniów do samodzielnej pracy umysłowej).

3. Utrudniony dostęp do szkoły ponadpodstawowej:

- odległość szkoły od miejsca zamieszkania dziecka, uniemożliwiająca mu podjęcie nauki,

- odległość szkoły od miejsca zamieszkania dziecka, wymagająca dojazdu do szkoły,

- brak środków materialnych na opłacenie przez rodzinę kosztów pobytu dziecka w internacie lub na stancji.

      C. POTRZEBY ZWIĄZANE Z AKTYWNOŚCIĄ DZIECKA W ŚRODOWISKU

1. Potrzeba aktywności indywidualnej:

- ograniczenie pożytecznej samodzielności dziecka w zabawie, nauce, życiu domowym,

- brak troski o rozwój i zaspokajanie zainteresowań dziecka (zwłaszcza poznawczych),

- niewystarczająca/wadliwa opieka nad dzieckiem utalentowanym.

2. Potrzeba kontaktów społecznych:

- brak/nieumiejętność nawiązywania kontaktów koleżeńskich i przyjaźni,

- wypaczone kontakty koleżeńskie (fałszywa solidarność, zbiorowe wagary i in.),

- trudności wychowawcze (lenistwo, kłamstwo, agresywność, zazdrość, nieposłuszeństwo) utrudniające ułożenie prawidłowych kontaktów dziecka z innymi dziećmi/dorosłymi.

3. Potrzeba przydatności społecznej:

- egoizm i niechęć do współdziałania,

- postawa konsumpcyjna i pasożytnicza,

- niedostosowanie społeczne (w tym przestępczość nieletnich).

      D. POTRZEBY WYNIKAJĄCE Z WŁAŚCIWOŚCI ORGANIZMU DZIECKA

1. Defekty fizyczne:

- kalectwo ograniczające/uniemożliwiające samodzielne poruszanie się dziecka,

- upośledzenia narządów ruchu, nie ograniczające poruszania się dziecka,

- wady rozwojowe i mikrouszkodzenia, utrudniające pełną sprawność organizmu dziecka i wymagające zabiegów korekcyjnych/kompensacyjnych.

2. Upośledzenia:

- słuchu (niedosłyszący, głusi)

- wzroku (niedowidzący, niewidomi),

- umysłowe.

3. Zagrożenia zdrowia:

- zły stan higieny domowej, wadliwy tryb życia dziecka,

- stany osłabienia organizmu (wątła budowa, rekonwalescencja i in.)

- choroby (zwłaszcza przewlekłe, wymagające stałej opieki lekarskiej, o charakterze epidemicznym).

Ta klasyfikacja ma charakter ramowy, dlatego osoby i instytucje zajmujące się opieką powinny dokładnie i całościowo poznać sytuację dziecka.

        Według A. Kelma proces opieki obejmuje 2 cykle:

        ( Etapy postępowania w zapewnieniu opieki dziecku osamotnionemu )

       I. Cykl diagnostyczny (rozpoznanie sytuacji dziecka):

1     ) sygnalizacja potrzeby opieki ( sygnalizować potrzeby mogą sąsiedzi, służba zdrowia,      placówki oświatowo- wychowawcze, szkoły itp. )

2     ) rozpoznanie potrzeby opieki (diagnoza sytuacji dziecka dokonana prze osoby upoważnione lub P P-P, placówki diagnostyczne )

3      ) kwalifikacja potrzeby opieki (ocena sytuacji dziecka oraz podjęcie decyzji o opiece częściowej lub całkowitej )

4     ) zastosowanie odpowiedniej formy opieki nad dzieckiem (częściowej lub całkowitej)

     II. Cykl realizacyjny (wykonanie zadań składających się na osiągnięcie celów opieki):

1     ) włączenie dziecka do życia w nowym dla niego środowisku

2    ) realizacja zadań okresowych obejmujących przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia w społeczeństwie (wyznaczanych przez wiek dziecka, zdolność, szczebel edukacji)

3    ) okres bezpośredniego usamodzielniania (mieszkanie, praca)

4    ) opieka wspomagająca w pierwszym okresie samodzielnego życia. 

   W praktyce nie muszą być spełnione wszystkie etapy z cyklu realizacyjnego. Postępowanie opiekuńcze może zakończyć się wcześniej.

    Inne klasyfikacje potrzeb:

I   Klasyfikacja potrzeb powszechnych oparta na hierarchicznej typologii A. Maslowa

    1. fizjologiczne

    2. bezpieczeństwa

    3. przynależności i miłości

    4. aktywności i twórczości

    5. samodzielności i autonomii

    6. uznania

    7. nowych wrażeń, doświadczeń

    8. sensu życia

    9. samorealizacji

    10. szczęścia, zadowolenia z życia

    11. wiedzy i rozumienia

     12. estetyczne

I   Klasyfikacja potrzeb dzieciństwa ( M, Tyszkowa 1992 )

    1. przywiązania ( bliskiego, fizycznego )

    2. stymulacji zmysłowej i społeczno-uczuciowej

    3. stałości otoczenia ( zwłaszcza osobowego)

    4. wzrostu i rozwoju

    5. znaczenia i ważności

    6. aktywności przedmiotowej ( zabawowej ) w  środowisku

    7. oparcia, wzoru

    8. relacji partnerskich

    9. poczucia własnej tożsamości, wartości

    10. eksperymentowania w pełnieniu różnych ról społecznych

     Klasyfikacja potrzeb powszechnych wg T. Tomaszewskiego 1979

     1. potrzeby biologiczne

     2. potrzeby psychologiczne

     3. potrzeby społeczno-kulturowe

     4. potrzeby instrumentalne

I   Klasyfikacja potrzeb powszechnych ( K. Obuchowski 1983 )

    1. Potrzeby samozachowania

     - potrzeby fizjologiczne, związane z fizjologicznymi czynnościami organizmu, jak:   odpowiedniej ilości substancji budulcowych i energetycznych, pokarmu, właściwej temperatury, tlenu, wypoczynku, wody,

-    -potrzeby orientacyjne- związane z orientacją w otoczeniu – są to potrzeby: poznawcze, kontaktu emocjonalnego, sensu życia

    2. potrzeba rozmnażania ( zachowania gatunku )

Klasyfikacja potrzeb indywidualnych ( K. Obuchowski 1983 , G. Gajewska 1997 )

    1. nawykowe

    2. nałogowe

    3. chorobowe

    4. utrwalone dążenia pragnienia

    5. trwałe zainteresowania

„Potrzeby indywidualne” mają indywidualny charakter i są wytworem jednostkowych biografii i osobowości w „zaawansowanych” etapach ontogenezy.

Potrzeby psychiczne dziecka

Potrzeba to stan, w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś braku, np. poprawienia sobie warunków życia, utrzymaniu gatunku, osiągnięciu pozycji społecznej i in. Potrzebie zwykle towarzyszy silna motywacja, niekiedy utożsamia się ją więc z motywem, kiedy indziej znów z popędem lub instynktem. Psychologowie dzielą potrzeby na biologiczne i psychiczne.

Potrzeby biologiczne są wrodzone. Należą do nich przede wszystkim:

-potrzeba pobierania pożywienia i wody,

-potrzeba oddychania,

-potrzeba snu,

-potrzeba odpowiedniej temperatury otoczenia,

-potrzeba unikania bólu.

Potrzeby psychiczne powstają stopniowo i niejako “na bazie” potrzeb biologicznych. Do najważniejszych potrzeb psychicznych należą:

-potrzeba bezpieczeństwa,

-potrzeba poznawcza,

-potrzeba aktywności,

-potrzeba samodzielności, wzrostu, rozwoju, osiągnięć,

-potrzeba kontaktu emocjonalnego, społecznego,

-potrzeba przynależności,

-potrzeba akceptacji, uznania, dodatniej samooceny,

-potrzeba posiadania,

-potrzeba sensu życia.

Potrzeba bezpieczeństwa

Należy do najważniejszych potrzeb psychicznych. Jej niezaspokojenie najczęściej prowadzi do zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego. Zdaniem wielu psychologów i psychiatrów u podstaw wszelkich nerwic leży lęk, a genezy nastawień lękowych należy szukać we wczesnym dzieciństwie, zwłaszcza zaś w nieprawidłowym oddziaływaniu wychowawczym i niewłaściwych postawach rodzicielskich matki i ojca.

Najważniejsze czynniki mogące powodować poczucie zagrożenia:

· Lęk przed bólem (np. zastrzykiem).

· Lęk przed niebezpieczeństwem fizycznym (np. przed wypadkiem, którego dziecko mogło być świadkiem).

· Lęk przed utratą miłości rodziców, którzy często mówią: “Jak nie będziesz grzeczny, to przestanę cię kochać”.

· Lęk przed niezaspokojeniem potrzeby akceptacji przez środowisko rówieśnicze.

· Brak własnego miejsca do nauki i zabawy, przeganianie z miejsca na miejsce.

· Lęk przed rozstaniem z osobami najbliższymi.

· Choroba dziecka wymagająca pobytu w szpitalu.

· Rozwody rodziców.

· Zmiany w składzie rodziny.

· Rygorystyczna, nadmiernie surowa postawa rodziców, stawianie dzieciom zbyt wysokich wymagań powoduje lęk przed represjami, utratą miłości rodziców.

· Wydarzenia szkolne (klasówki, odpytywanie, a także sytuacje, w których zagrożenie stanowią rówieśnicy np. dla dziecka słabszego fizycznie może to być lekcja w-f, gdy może się stać przedmiotem drwin kolegów).

Największy wpływ ma na dziecko rodzina. Jeśli rodzice troszczą się o zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, budzą wiarę dziecka we własne możliwości to dziecko będzie przeżywać mniej zagrożeń. Nie można uchronić dziecka przed wszystkimi zagrożeniami, dlatego najważniejszym zadaniem jest przygotowanie do radzenia sobie z nimi, kształtowanie takiej postawy, by nie dominowały w niej elementy lękowe, a równocześnie by dziecko nie wyobrażało sobie rzeczywistości zbyt “różowo”.

Potrzeba poznawcza

Jest to bardzo ważna potrzeba wieku młodszego szkolnego. Dziecko zaspokaja ją przez korzystanie ze środków masowego przekazu i poprzez naukę szkolną. Gdy szkoła wzbudza w dziecku lęk, to potrzeba ta nie rozwija się i następuje jej ograniczenie i zubożenie. Dobre samopoczucie dziecka w szkole, zdobycie przez nie powodzenia w nauce zależy od wielu czynników. Duży wpływ na zainteresowania dzieci przedmiotami szkolnymi ma nauczyciel, metody i formy pracy, które stosuje. Bardzo ważna jest też troska rodziców o dziecko. Chodzi tu nie tylko o przygotowanie go do rozpoczęcia nauki i zapewnienie dobrych warunków do kształcenia, lecz także o kształtowanie właściwego stosunku do siebie samego i własnych osiągnięć. Napięcie emocjonalne dziecka powinno wiązać się z procesem uczenia się, a nie z uzyskiwanymi ocenami. Dziecko powinno skoncentrować swoją uwagę na poznawanych treściach. Ich poznawaniu powinny towarzyszyć ciekawość i zainteresowanie , a w mniejszym stopniu dążenie do otrzymania jak najlepszych ocen. Dzieci powinny mieć możliwość realizacji potrzeb poznawczych w zajęciach pozaszkolnych.

Potrzeba aktywności

Aktywność jest u dziecka jednym z najważniejszych czynników rozwoju. Dorośli mogą pobudzać aktywność dziecka, mogą ją też ograniczać i tłumić. Gdy rodzice stawiają zbyt wysokie wymagania, by dziecko by dziecko zawsze było grzeczne, nie biegało, było cicho, nie umożliwiają mu zaspokojenia potrzeby aktywności. W takich warunkach dziecko staje się bierne, mało aktywne, albo też buntuje się przeciw rodzicom (bo jego potrzeba aktywności jest silna) i przeżywa nieustanne konflikty, sytuacje napięcia i zagrożenia. Wpływa to ujemnie na samopoczucie dziecka i uniemożliwia zaspokojenie innych potrzeb: bezpieczeństwa i akceptacji. Ograniczenie zaspokojenia potrzeby aktywności zachodzi także wtedy, gdy rodzice i przejawiają w stosunku do dziecka postawę nadopiekuńczą, nadmiernie chroniącą. Zaspokajanie tej potrzeby należy do najważniejszych zadań wychowania, jest jednym z elementów przygotowania dzieci i młodzieży do dorosłego, samodzielnego życia.

Potrzeba samodzielności, wzrostu, osiągnięć, rozwoju

Potrzeba ta najsilniej przejawia się w wieku dorastania, a w wieku młodszym szkolnym wybija się na pierwszy plan. Dziecko podejmuje różne czynności samo, czasem samowolnie. Dorośli często zabraniają tego, na czym dziecku bardzo zależy. Ta niechęć może wynikać z braku cierpliwości (brak czasu, nadmiar obowiązków, wieczny pośpiech) oraz z lęku, że dziecko zrobi sobie krzywdę, narazi się na niepowodzenie. Niezaspokajana potrzeba samodzielności powoduje, że dziecko ciągle oczekuje pomocy lub buntuje się, nawet oszukuje, próbuje zaspokoić tę potrzebę w środowisku lokalnym.

W wieku 7-9 lat bardzo silna jest potrzeba wzrostu, rozwoju, osiągnięć. Dziecko jest w stanie zaobserwować zmiany swojego wzrostu, wagi, stwierdza, że coraz lepiej czyta, pisze i liczy. Rodzice powinni tak rozwijać tę potrzebę, by była ona realizowana w sposób wszechstronny i obejmowała wszystkie możliwości, uzdolnienia, właściwości psychiczne dziecka oraz by była to też potrzeba samorealizacji.

Potrzeba kontaktu

Potrzeba ta przejawia się już u maleńkiego dziecka. Już na początku wieku przedszkolnego dziecku potrzebny jest kontakt nie tylko z rodzicami, ale z szerszym kręgiem osób. U dziecka w wieku 9-11 lat nasila się potrzeba obcowania z rówieśnikami. Dziecku mniej zależy na kontakcie z dorosłymi, często niecierpliwią je przejawy serdeczności, nudzi długa rozmowa. W grupie rówieśniczej dziecko wybiera sobie 1, 2, 3 kolegów lub koleżanki – prawie zawsze są to dzieci tej samej płci co ono samo. Rodzice muszą pozwolić na odwiedzanie kolegów i zapraszanie ich do siebie, na wspólne zabawy na podwórku itd.

Potrzeba przynależności

Pierwszą grupą społeczną, do której dziecko przynależy jest rodzina. Im dziecko jest starsze, im bardziej samodzielne tym bardziej pragnie być niezależne, tym trudniej podporządkowuje się. Jeśli rodzice uwzględniają tę jego potrzebę, czuje się ono w rodzinie dobrze. Dzieci w wieku młodszym szkolnym przejawiają wyraźną potrzebę przynależności do grupy pozarodzinnej: Do klasy szkolnej, paczki koleżeńskiej. Dziecko pragnie upodobnić się do członków grupy, do której należy, naśladować ich. Pragnieniu naśladowania wzoru osobowego towarzyszy jednocześnie chęć odrębności, zaznaczenia swojej indywidualności. Rodzice powinni to uszanować, a jednocześnie tak żyć, by dzieci pragnęły ich naśladować.

Potrzeba akceptacji

Potrzeba ta przejawia się w każdym okresie rozwoju człowieka. Pozytywna opinia rodziców o możliwościach ich dziecka jest szczególnie ważna. Jeśli rodzice stale czynią dziecku uwagi i krytykują je –może wytworzyć się w nim poczucie małej wartości, kompleks niższości. Niezaspokojenie tej potrzeby powoduje napięcie psychiczne, a pod jego wpływem dziecko rezygnuje z wysiłku (zawsze jest źle – nie będę się starał) lub też zachowuje się agresywnie: jest aroganckie, niegrzecznie odpowiada, dokucza kolegom, niszczy zeszyt ze złą oceną. Niezaspokojenie potrzeby akceptacji może wywołać w psychice dziecka trwałe zmiany: może doprowadzić do nie wytworzenia się poczucia własnej wartości. Nieakceptowane dziecko szuka grupy, w której może znaleźć uznanie: paczki koleżeńskiej, niekiedy grupy o charakterze aspołecznym, przestępczej. Nie może bowiem żyć bez doznawania choćby minimum akceptacji. Przyczyny trwałego niezaspokojenia tej potrzeby u dziecka tkwią w rodzinie (rodzice nie chcieli mieć dziecka lub chcieli w terminie późniejszym, konflikt między rodzicami, oczekiwanie, że dziecko spełni niespełnione marzenia rodziców, wytworzenia przez rodziców idealnego obrazu dziecka).

Potrzeba posiadania

Dzieci pragną mieć różne przedmioty dla samej przyjemności ich posiadania. Dzięki nim zaspokajają także potrzebę zwracania na siebie uwagi innych, uznania z ich strony. W młodszym wieku szkolnym potrzeba ta współwystępuje z innymi do realizacji różnego rodzaju aktywności, zainteresowań. Posiadane przez dziecko przedmioty, kolekcje często przyczyniają się do uzyskania pozytywnej oceny rówieśników, zdobycia lepszej pozycji w grupie. Rodzice powinni dbać o to, by ciesząc się z posiadania rzeczy dziecko nie chełpiło się nimi, nie uważało siebie za warte więcej od innych, by nie mierzyło wartości człowieka na podstawie tego, co posiada. Rodzice powinni kształtować stosunek dziecka do pieniędzy. Dzieci powinny otrzymywać pewną sumę do własnej dyspozycji, dzięki temu nauczą się gospodarować pieniędzmi, a nie wydawać je bezmyślnie.

Potrzeba sensu życia

Potrzeba ta dotyczy ludzi dorosłych, ale kształtować zaczyna się w wieku dziecięcym. Dziecko początkowo nie zdaje sobie sprawy z idei przewodniej, z sensu leżącego u podstaw wszystkiego, co czyni. Uświadamianie tego sensu jest zadaniem rodziców, np. uzasadnianie sensu podejmowanej czynności – np. jedz marchewkę bo jest zdrowa i ma dużo witamin, więc będziesz silny i zdrowy. Rodzice powinni zachęcać dziecko do rozwijania, usprawniania funkcji poznawczych, umiejętności, uzdolnień, np. “Ucz się angielskiego – to ci się przyda w przyszłości” lub “Jeśli teraz nie nauczysz się utrzymywać porządku, to co będzie, gdy będziesz miała własny dom?” W tych wypowiedziach rodzice ukazują dziecku odległe cele, do których osiągania przygotowuje się dziecko przez swoją naukę, pracę, wykonywanie codziennych obowiązków. Te cele są ukierunkowane na realizację różnych wartości w przyszłości.

Niezaspokojenie tej lub innej potrzeby biologicznej lub psychicznej nie pociąga za sobą trwałych następstw, jeżeli ma miejsce od czasu do czasu. Przyczynia się ono nawet w sposób korzystny do prawidłowego rozwoju osobowości dziecka ułatwiając mu przystosowanie się do środowiska, do życia. Jednakże stałe niezaspokajanie potrzeb (biologicznych i psychicznych), zablokowanie ich, silne i powtarzające się stany frustracji, mogą wywrzeć znaczny i niekorzystny wpływ na rozwój osobowości dziecka. W skrajnych przypadkach rozwój dziecka ulega wypaczeniu. Ważne jest by rodzice troszczący się o prawidłowy rozwój i dziecka zdawali sobie sprawę ze swych zadań wobec dziecka. Zadania rodziców polegają na:

- zaspokajaniu potrzeb

- budzeniu potrzeb nowych, rozwijaniu ich i wzbogacaniu

- uczeniu dziecka właściwych sposobów zaspokajania potrzeb

- niezaspokajaniu niektórych potrzeb, a równocześnie wdrażaniu dziecka do właściwego reagowania na niezaspokajanie potrzeby

- tworzeniu hierarchii potrzeb.

Niezaspokojenie jakiejś potrzeby powoduje powstanie napięcia emocjonalnego, które musi być w jakiś sposób zlikwidowane. Dla zredukowania go dziecko podejmuje różnego rodzaju zabiegi, których charakter i znaczenie bywają nieraz trudne do rozszyfrowania dla otoczenia. Oto najczęstsze z nich:

§FIKSACJA- upór w powtarzaniu tej samej formy postępowania, mimo że jest ona nieskuteczna, jakby “usztywnienie” reakcji, np. dziecko płacze i krzyczy “Kup mi lalkę”, mimo że wyszło już ze sklepu z zabawkami.

§REGRESJA – zastosowanie reakcji prymitywnej, charakterystycznej dla dzieci młodszych – chwilowe jakby cofnięcie się na niższy poziom rozwoju, np. płacz dziecka w szkole, by “skruszyć” nieugiętego nauczyciela by nie stawiał oceny niedostatecznej z klasówki.

§FRUSTRACJA – zespół przykrych emocji, które powstały w wyniku udaremnienia dążeń, np. niezaspokojenia potrzeby. Przejawia się m. in. W poczuciu rozczarowania, zawodu, zniechęcenia, rozdrażnienia.

§STRES _ sytuacja trudna, która powoduje napięcie emocjonalne o znaku ujemnym, a w efekcie tego napięcia występują doraźne lub stałe zmiany w zachowaniu się jednostki. Stres jest źródłem nadmiernego obciążenia psychicznego. Jednym z rodzajów sytuacji stresowych jest sytuacja frustracyjna.

§REZYGNACJA Z ZASPOKOJENIA POTRZEBY:

-pozytywna, gdy dziecko akceptuje argumenty podane przez dorosłego, że zaspokojenie potrzeby, którą zasygnalizowało, nie jest konieczne.

-negatywna, gdy towarzyszą jej silne emocje o znaku ujemnym, jak rozgoryczenie, zniechęcenie do podejmowania dalszych wysiłków.

§AGRESJA –kiedyś uznawana za jedyną reakcję na niezaspokojone potrzeby:

-słowna, np. “Jak nie pozwolisz mi wyjść do kolegów, to ja i tak nie będę się uczyć. Będę ci wszystko robić na złość”.

-przemieszczona, czyli skierowana nie na osobę lub przedmiot, które stanowią przeszkodę w dążeniu do celu, w zaspokojeniu potrzeby, lecz na inne przedmioty lub osoby, np. dziecko drze kartkę, na której jest ocena niedostateczna z pracy klasowej, niegrzecznie odpowiada rodzicom.

MEC                         MECHANIZMY OBRONNE:

§ Obniżenie wartości celu – np. Jackowi rodzice nie pozwolili pojechać z klasą na wycieczkę, co chłopiec tłumaczy tak: “Ta wycieczka jest nic nie warta. Trzeba się ciągnąć całą gromadą i nic porządnie się nie zwiedzi. Zobaczę wszystko dokładnie, jak pojadę z rodzicami”.

§ Substytucja – jeden cel, jeden przedmiot zaspokajający potrzebę zostaje zastąpiony innym, np. uczeń zadowala się oceną dostateczną z matematyki, a pracuje na bardzo dobrą z j. polskiego lub ma słabe wyniki w nauce, a duże osiągnięcia w sporcie.

§ Wypieranie – usuwanie ze świadomości wszystkiego, co wiąże się z niezaspokojeniem potrzeby, np. uczeń słaby i z niepowodzeniami w nauce zapomina o odrobieniu lekcji, cały dzień gra w piłkę, odsuwa od siebie myśl o czekającej go nazajutrz klasówce.

§ Poszukiwanie wyjaśnień – tzw. wykręty, np. dziecko dostało dwóję z matematyki z powodu nierozwiązania zadania na klasówce i tłumaczy sobie: “Było ono zbyt trudne, prawie połowa klasy źle zrobiła to zadanie, pani nie powinna była dawać takiego. W dodatku bolała mnie głowa...”

Charakterystyka potrzeb biologicznych

Potrzeby biologiczne możemy podzielić na:

- potrzebę snu

- potrzebę jedzenia

- potrzebę picia

- potrzebę higieny

- potrzeba wydalania

- potrzebę ruchu

- potrzebę relaksu

-potrzeba poprawy zdrowia/ powrotu do zdrowia

Charakterystyka potrzeb psychospołecznych

Potrzeby psychospołeczne to potrzeby które można podzielić na te które ma każdy z nas i na te które mają tylko ludzie chorzy i niepełnosprawni. Ów potrzeby są związane ze sferą psychiczną.

Potrzeby psychospołeczne możemy podzielić na:

- potrzebę kontaktu z drugą osobą

- potrzebę samorealizacji

- potrzebę świadomości uczestnictwa w różnego rodzaju przedsięwzięciach

- potrzebę opieki

- potrzebę miłości

- potrzebę bezpieczeństwa

- potrzebę szacunku

- potrzebę zrozumienia

- potrzebę wsparcia