BADANIA PRZESIEWOWE (TESTY)

Badania (testy) przesiewowe zostały wprowadzone do teorii i praktyki opieki medycznej w połowie lat pięćdziesiątych. W Polsce program ten wprowadzono w 1976r i zmodyfikowano w 1983r.

CEL TESTU PRZESIEWOWEGO

Głównym celem jest wczesne wykrywanie i leczenie zaburzeń w okresie, gdy można jeszcze odwrócić proces chorobowy lub zahamować tempo jego rozwoju (progresji).

Celem testu jest ustalenie rozpoznania. Osoby z wynikiem dodatnim, czyli z podejrzeniem zaburzenia czy choroby, powinny być poddane procesowi diagnozowania w celu wykluczenia lub ustalenia rozpoznania i niezbędnego leczenia.

Bilans dwulatka i czterolatka

O co spyta lekarz? Jaki badania wykona?
W pierwszej kolejności lekarz zmierzy i zważy Twoje dziecko, po czym przyrówna jego wzrost i wagę do siatki centylowej (statystyczna średnia). Sprawdzi także ustawienie stópek oraz ogólną postawę, sposób chodzenia malca. Później przyjdzie pora na ząbki - sprawdzi ich ilość, stan oraz spyta o pielęgnację. Następnie wzrok (czy dziecko nie ma zeza), słuch i mowę. Poza tymi czynnościami, lekarz może Cię spytać o samodzielność dziecka, czy pije i je samo, czy się załatwia na nocniczek. Dodatkowo o to, jak się bawi, jak komunikuje z Tobą oraz czy przesypia noce.

Mowa dwulatka

Małe dziecko nie uczy się języka samodzielnie. Potrzebuje do tego czasu na oswojenie się, szczególnie za pomocą zmysłu słuchu, z językiem najbliższego otoczenia. Maluszek codziennie wsłuchuje się w słowa, które do niego mówisz.

Co powinien umieć dwulatek?

Drugie urodziny dziecka to okazja, by zastanowić się nad tym, co powinien umieć dwulatek. Maluch na pewno już sprawnie chodzi, biega, wszędzie go pełno. Czasem rodzic nie może nadążyć za własnym szkrabem.

PAMIĘTAJ:
Badania bilansowe mają 3- miesięczna tolerancję. Rejestrując dziecko, pamiętaj, iż powinnaś wybrać się na wizytę nie później niż 3 miesiące po urodzinach maluszka.

Bilans dwulatka to ważne badanie profilaktyczne w życiu dziecka. Bilanse badające rozwój i stan zdrowia dziecka są przeprowadzane już od 1976 roku. Bilans dwulatka to drugie badanie tego typu, po bilansie tuż po urodzeniu. Bilans zdrowia dziecka jest przeprowadzany także w czwartym, szóstym, dziesiątym, czternastym i osiemnastym roku życia dziecka. Podczas bilansu lekarz mierzy i waży dziecko, obserwuje jego budowę fizyczną oraz to, jak się bawi i czy nawiązuje kontakt z lekarzem.

Co może wykryć bilans dwulatka?

Bilans dwulatka to trwające mniej więcej pół godziny badanie profilaktyczne, które ocenia tempo rozwoju motorycznego, fizycznego, społecznego i psychicznego dziecka. Lekarz przeprowadzający badanie obserwuje, czy rozwój dwulatka jest prawidłowy, a konkretnie, czy:

• dziecko potrafi bawić się klockami (umiejętności motoryczne);
• dziecko się nie garbi (prawidłowy rozwój fizyczny);
• u chłopca jądra zstąpiły do moszny (prawidłowy rozwój fizyczny);
• reakcją dziecka na uśmiech jest uśmiech (rozwój społeczny);
• można utrzymać kontakt wzrokowy z dzieckiem (rozwój społeczny);
• dziecko potrafi wskazywać obrazki i je nazywać (rozwój psychiczny);
• dziecko potrafi naśladować odgłosy zwierząt (rozwój psychiczny).

Podczas bilansu lekarz zbiera także wywiad, czyli rozmawia z rodzicami na temat zachowania i zdrowia dziecka. Rodzice lub opiekunowie są cennym źródłem informacji, powinni więc starać się przekazywać je jak najdokładniej. W czasie tego badania można także porozmawiać pediatrą na temat profilaktyki lub zagadnień zdrowotnych nurtujących rodziców.

Prawidłowa waga i wzrost dziecka

Bardzo ważną częścią każdego bilansu zdrowia dziecka jest ważenie i mierzenie malucha. Wzrost i waga dziecka są nanoszone na, tzw. siatki centylowe. Dzięki nim można stwierdzić, czy waga i wzrost dziecka są prawidłowe.Siatka centylowa składa się z dwóch osi. Na poziomej zaznaczany jest wiek dziecka, na pionowej waga lub wzrost. Korzysta się z oddzielnych siatek centylowych dla wagi i wzrostu dziecka oraz z innych siatek dla chłopców i dziewczynek.

Wynik wzrostu i wagi dziecka powinien mieścić się w tych samych kanałach centylowych, gdyż to oznacza harmonijny rozwój fizyczny dziecka. Kanały centylowe to przedziały grupujące wyniki wynoszące:

• 3-25 percentyli;
• 25-50 percentyli;
• 50-75 percentyli;
• 75-97 percentyli.

Prawidłowe wyniki mieszczą się między 25., a 75. percentylem. Wynik wagowy poniżej 25 percentyli sugeruje niedowagę, a powyżej 75 nadwagę. Wynik powyżej 97. percentyla wskazuje już na otyłość, która jest groźna dla zdrowia dziecka. Te nieprawidłowości dotyczące wagi dziecka mogą wynikać z niezdrowej lub zbyt niskokalorycznej diety, ale także z innych zaburzeń, takich jak na przykład problemy endokrynologiczne. Podobnie jest ze zbyt niskim lub wysokim wynikiem na siatce centylowej dotyczącej wzrostu. Wynik powyżej 3. percentyla może sugerować pewne nieprawidłowości, tak jak wynik powyżej 97. percentyla.

Niekorzystne są także gwałtowne zmiany kanału centylowego, czyli wahania w wynikach pomiędzy bilansami. Jeden kanał centylowy to mnie więcej 25 percentyli, więc jeśli u dziecka zaobserwuje się skok lub obniżenie wyniku o ponad 50 percentyli, lekarz może podejrzewać pewne zaburzenia lub po prostu nieodpowiednią dietę dziecka.

1.Ważenie i mierzenie. Wyniki lekarz nanosi na siatkę centylową, by sprawdzić m.in. czy dziecko rozwija się fizycznie w jednakowym tempie (gwałtowny spadek może być powodem do niepokoju), czy nie jest np. zbyt szczupłe jak na swój wzrost.

2.Ocena budowy i postawy ciała. Pediatra patrzy, czy malec jest symetrycznie zbudowany, czy nie ma np. zapadniętej klatki piersiowej, skrzywionego kręgosłupa, czy nie stawia źle stóp.

3. Osłuchanie serca i płuc badanie ma wykluczyć choroby serca i układu oddechowego.

4. Kontrola słuchu i wzroku (np. czy nie zezuje).

5. Liczenie ząbków sprawdzenie, jaczy wszystkie się wyrżnęły.

6.Sprawdzenie szczepień czy wszystkim obowiązkowym szczepieniom dziecko zostało poddane.

7.Wywiad z rodzicami pozwoli ocenić poziom rozwoju intelektualnego i ruchowego malca.

Rodzicom zadaje się pytania typu:

- czy dziecko potrafi łączyć ze sobą słowa (mówi np.: Mamo chodź);

- czy pewnie chodzi po schodach; czy sygnalizuje potrzeby fizjologiczne;

- czy buduje konstrukcje z klocków itp.

Jeśli coś wzbudzi wątpliwości pediatry, skieruje dziecko do specjalisty (np. okulisty, ortopedy, psychologa) na dodatkowe badania. 
 

TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA ZABURZEŃ W ROZWOJU SOMATYCZNYM

Do najczęściej występujących zaburzeń u dzieci zalicza się:

1 NIEDOBÓR WYSOKOŚCI CIAŁA

Występuje częściej u chłopcówniż wśród dziewcząt. W zależności od wieku stwierdza się go u kilku do kilkunastu procent. Nierzadko niskorosłości towarzyszy opóźnienie dojrzewania.

2 NADMIAR MASY CIAŁA (OTYŁOŚĆ)

Występuje u kilkunastu procent populacji (coraz częściej), częściej u dziewcząt nią u chłopców. Częstość występowania zwiększa się z wiekiem.wczesne wykrywanie nadmiaru masy ciała ma ogromne znaczenie w profilaktyce otyłości w wieku dojrzałym. Istnieje współzależność między otyłością dziecięcą i późniejszych okresów życia.

3 NIEDOBÓR MASY CIAŁA

częstość jego występowania jest trudna do określenia ze względu na znaczne różnice w kryteriach jego oceny i zależnie od wieku określa się ja na kilka do kilkunastu procent populacji.

SPRZĘT POMOCNICZY

1 Waga lekarska dobrze wytarowana. Tarowanie wagi powtarzamy po każdych dziesięciu pomiarach.

2 Miara, centymetr krawiecki

3Ekierka

4 Siatki centylowe wysokości i masy ciała

KRYTERIA DODATNIEGO WYNIKU TESTU

Za dodatni wynik testu uznajemygdy:

1 Wysokość ciała usytuowana jest poniżej 10 centyla

2 pozycja centylowa masy ciała różni się o dwa lub więcej kanałów od pozycji centylowej jego wysokości np.

• wysokość ciała = 25 centyli, masa ciała powyżej 75 centyli- podejrzenie nadmiaru masy ciała (nadwaga)
• wysokość ciała = 75 centyli, masa ciała poniżej 25 centyli- podejrzenie niedoboru masy ciała

TESTY PRZESIEWOWE DO WYKRYWANIA ZABURZEŃ WZROKU

Zaburzenia wzroku są następstwem m.in.: wad wrodzonych, zaburzeń w przebiegu rozwoju płodowego, okresu okołoporodowego oraz rozwoju układu wzroku w okresie pourodzeniowym.

Wczesne wykrycie zaburzeń, a zwłaszcza zeza i niedowidzenia pozwala w ogromnej większości przypadkow na uzyskanie prawidłowego widzenia obuocznego. Udzieci w wieku 2-4 lat wykonuje się badanie w kierunku wykrycia zeza i nieprawidłowej ostrości wzroku.W klasie III dodatkowo sprawdza się zaburzenie widzenia barw.

TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA ZEZA

RODZAJ TESTU

Test składa się z trzech części:

1 Wywiad od rodziców dziecka w wieku 2 i 4 lat dotyczący:

_ zaobserwowanych objawów zeza u dziecka

_ występowania zeza u rodzeństwa

2 Badanie obecności widocznego zeza, w wieku 2, 4,6 lat:

_ obserwacja ustawienia gałek ocznych

_ badanie symetri odbicia światła na rogówkach (test Hirschberga)

3 Badanie skłonności do zezowania za pomocą testu naprzemiennego zasłaniania oczu ( cover test) w wieku 4,6 lat

WARUNKI BADANIA

Badanie należy przeprowadzić w widnym pomieszczeniu, zalecane światło dziennne.

W czasie badania dziecko powinno siedzieć twarzą do okna, naprzeciwko osoby przeprowadzającej test. Dzieci najmłodsze powinny siedzieć na kolanach rodzica.

PRZEBIEG BADANIA

1 Wywiad od rodziców

2 Badanie widocznego zeza

_ badanie ustawienia gałek ocznych

_ badanie odbicia światła na rogówkach ( test Hirschberga)

3 Naprzemienne zasłanianie oka COVER TEST

Polecamy, aby dziecko patrzyło prosto przed siebie, najlepiej na badającego. Prosimy, aby nie zamykało oczu w czasie zasłaniania jednego oka. Badający zasłania na przemian raz jedno, raz drugie oko. Obserwujemy, czy w chwili szybkiego odsłaniania oka gałka oczna wykonuje ruch od strony nosa lub skroni do pozycji centralnej, lub z góry czy dołu do pozycji centralnej. Za dodatni wynik testu uważa się gdy stwierdzimy ruch gałki ocznej w czasie testu.

TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA NIEPRAWIDŁOWEJ OSTROŚCI WZROKU

1 Badanie za pomocą tablic optotypami w postaci figur geometrycznych (u dzieci 4-letnich)

2 Badanie za pomocą tablic widełkowych ( u dzieci 6-letnich)

3 Badanie za pomocą tablic cyfrowych ( u dzieci powyżej 7 r. ż.)

U dziecka 4-letniego z dodatnim wynikiem testu, badanie należy powtórzyć po upływie około miesiąca. Jeśli wynik tego badania będzie ponownie dodatni, należy dziecko skierować do lekarza okulisty.

TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA USZKODZEŃ SŁUCHU

Uszkodzenie słuchu występuje od kilku do kilkunastu procentdzieci i młodzieży w wieku przedszkolnym i szkolnym. Najczęściej w tych grupach wiekowych występuje uszkodzenie słuchu w stopniu lekkim i średnim.

Uszkodzenie słuchu może być wrodzone, następstwem zaburzeń okresu okołoporodowego lub nabyte w okresie pourodzeniowym. Najczęstrzą przyczyną nabytych uszkodzeń słuchu są stany zapalne górnych dróg oddechowych, zapalenie ucha środkowego oraz przebyte choroby zakaźne np. świńka, odra.

U dzieci 4 letnich badanie wykonuje się metodą szeptu ,, pokaż co słyszysz” Badanie należy wykonać w pomieszczeniu:

• o długości co najmniej 3,5 m w przypadku kiedy badamy dziecko 4 letnie, oraz 5,5 m gdy badane są dzieci starsze.
• w którym nie ma źródła hałasu( np. pracująca lodówka, radio, wentylator).
• do którego nie dochodzi hałas zewnętrzny z ulicy

Badanie należy wykonać bez objawów infekcji nosa, gardła, uszu.Słuch każdego ucha badamy oddzielnie. W tym celu należy ,,zagłuszyć” ucho niebadane. Dziecko 4 letnie siedzi naprzeciwko badającego na kolanach matki, która zasłania ucho niebadane. Prosimy, aby dziecko pokazało palcem usłyszaną część ciała, albo wskazało właściwy obrazek.

Jeżeli dziecko nie nawiązuje kontaktu z badającym i nie wykonuje poleceń, należy badanie powtórzyć innego dnia prosząc matkę, aby przygotowała je do kolejnego badania poprzez zabawę w domu.

TESTY PRZESIEWOWE DO WYKRYWANIA ZABURZEŃ UKŁADU RUCHU

Celem testów przesiewowych jest wykrywanie u dzieci i młodzieży następujących zaburzeń układu ruchu:

• bocznego skrzywienia kręgosłupa (skolioza)
• nadmiernej kifozy piersiowej
• zniekształceń statystycznych kończyn dolnych: koślawość kolan i stóp płasko- koślawych
   

TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA BOCZNEGO SKRZYWIENIA KRĘGOSŁUPA

1. Badanie symetri osi długiej kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej.

Polecamy, aby dziecko staneło tyłem do badającego, przyjmując postawę swobodną, patrząc prosto przed siebie, z kończynami spuszczonymi wzdłuż ciała i kończynami dolnymi wyprostowanymi. Badający ogląda przebieg osi długiej kręgosłupa zwracając uwaę na jej symetrię.Następnie badamy palpacyjnie przebieg wyrostków kolczystych. Przesuwamy opuszkami rozstawionych palców wskazującego i środkowego, wzdłuż krawędzi zew. Wyrostków kolczystych, od kręgosłupa szyjnego do kości krzyżowej.Uciskając dość mocno skóra zaczerwieni się i można wówczas oglądać ponownie przebieg osi długiej kręgoałupa.

2. Badanie symetri klatki piersiowej i okolicy lędźwiowej podczas skłonu w przód.

Polecamy, aby dziecko wykonało skłon w przód, w czasie którego:

• głowa ustawiona jest symetrycznie i opuszczona ku dołowi
• kąt między klatką piersiową a jamą brzuszną jest zbliżony do prostego
• kończyny dolne są swobodnie i symetrycznie opuszczone w dół
• kończyny dolne są wyprostowane w obu stawach kolanowych

Oglądamy uwypuklenie klatki piersiowej, zwracając uwagę na symetrię prawej i lewej jej strony.

Badanie fizykalne układu kostno-stawowego

• wywiad
• oglądanie
• badanie palpacyjne stawów
• badanie zakresu ruchów w stawach
  

Kolejność badania


Wywiad:

• Rodzinne występowanie chorób układu kostno-stawowego
• Utrudnienia w wykonywaniu ruchów (niemożność uzyskania pełnego zakresu ruchów w jednym lub wielu stawach (zwyrodnienie chrząstek stawowych, zapalenie torebki stawowej, zrosty w obrębie ścięgien)
• Sztywność stawów spowodowana zanikiem chrząstki i rozluźnieniem torebki stawowej
• Obrzęk okolicy stawu polegający na powiększeniu objętości stawu połączony z nagromadzeniem płynu
• Charakter bólu, lokalizacja, nasilenie, uwarunkowania, np.Wędrujący, stały, jednostawowy, tępy, piekący
  

Badanie kończyn dolnych

Polega na:

• oglądaniu kształtu, umięśnienia, proporcji, długości kończyn dolnych
  

• badaniu palpacyjnym stawów
• określeniu zakresu ruchów w stawach: stopy, skokowych, kolanowych, biodrowych
  

1. Odwracanie stopy przy ustabilizowanym stawie skokowym
2. Nawracanie stopy przy ustabilizowanym stawie skokowym
3. Ustabilizowanie pięty, odwracanie i nawracanie stopy
4. Zginanie w stawie biodrowym i kolanowym
5. Rotacja zewnętrzna i wewnętrzna stawu biodrowego
6. Odwodzenie w stawie biodrowym
   
   Krzywizny kręgosłupa
   

• Lordoza – przód
• Kifoza – tył
• Skolioza – skrzywienie boczne
  

Badanie kręgosłupa

I sposób określania skoliozy

• Zaznaczamy w pozycji skłonu wyrostki kręgów uciskiem palców lub pisakiem.
• Następnie oglądamy symetrię wyrysowanej linii wyrostków kolczystych.
  

• Badający układa swoje kciuki na dolnych kątach łopatek i obserwuje czy obie dłonie są na jednakowej wysokości
  

• Badający obserwuje wysokość talerzy biodrowych czy są na tej samej wysokości
• Obserwacja wysokości bruzd podkolanowych – czy są na tej samej wysokości
  

II sposób określania skoliozy - badanie kręgosłupa za pomocą pionu

Hipotetyczna linia pionowa, opuszczona z guzowatości potylicznej, powinna prawidłowo przechodzić przez środek wyrostka kolczystego kręgu (szyjnego) C₇ i przez szparę między pośladkową.


Odchylenie kręgosłupa od linii – skrzywienie boczne (scoliosis),

Przyczyny skoliozy:

• różnica długości kończyn dolnych,
• wady budowy kręgów
• schorzenia układu nerwowego i nerwowo-mięśniowego, np. mózgowe porażenie dziecięce, dystrofia mięśniowa,
• guzy rdzenia kręgowego
• schorzeniach metabolicznych, np. osteoporoza
  

Badanie symetrii klatki piersiowej i uwypuklenia wału mięśniowego w okolicy lędźwiowej


Test Adamsa

• Przebieg badania
• Należy ustawić badanego bokiem do osoby badającej. Badany po złączeniu dłoni wykonuje skłon tułowia do przodu, tak aby palce rąk dotykały przestrzeni między palcami stóp. Test ten ujawnia różnice wysklepienia prawej i lewej strony tułowia. W przypadku skoliozy obserwujemy garb żebrowy i wał mięśniowy po stronie skrzywienia.
  

Dodatni wynik badania kręgosłupa

• Długa oś kręgosłupa, badana oglądaniem i po oznaczeniu pisakiem wyrostków kolczystych nie przebiega prostolinijnie, lecz odchyla się na bok.
  

• Sznurek spuszczony ze środka guzowatości zewn. kości potylicznej nie pada na szparę między pośladkową, lecz odchyla się od niej.
  

• Stwierdza się uniesienie po jednej stronie klatki piersiowej garb żebrowy lub wał mięśniowy w okolicy lędźwiowej.
  

Badanie ruchów czynnych kręgosłupa

• zgięcie i prostowanie – największy zakres w części szyjnej i lędźwiowej kręgosłupa,
• zgięcia boczne w płaszczyźnie czołowej – największy zakres w odcinku piersiowym,
• ruchy obrotowe – największy zakres w odcinku szyjnym,
• ograniczenie ruchomości może być związane ze zniekształceniami kostnymi, zmianami zwyrodnieniowymi, procesami zapalnymi lub nowotworowymi.
  

Badanie palpacyjne kręgosłupa

• Sprawdzamy budowę i bolesność wyrostków ościstych kręgosłupa
• Oceniamy bolesność kręgów.
• Objaw szczytowy – wywieramy ucisk na szczyt głowy pacjenta stojącego „na baczność”, co wyzwala ból kręgosłupa na wysokości toczącego się procesu chorobowego.