Badania (testy)
przesiewowe zostały wprowadzone do teorii i praktyki opieki
medycznej w połowie lat pięćdziesiątych. W Polsce program ten
wprowadzono w 1976r i zmodyfikowano w 1983r.
CEL TESTU PRZESIEWOWEGO
Głównym celem jest
wczesne wykrywanie i leczenie zaburzeń w okresie, gdy można jeszcze
odwrócić proces chorobowy lub zahamować tempo jego rozwoju
(progresji).
Celem testu jest ustalenie
rozpoznania. Osoby z wynikiem dodatnim, czyli z podejrzeniem
zaburzenia czy choroby, powinny być poddane procesowi diagnozowania
w celu wykluczenia lub ustalenia rozpoznania i niezbędnego leczenia.
Bilans
dwulatka i czterolatka
O co spyta lekarz?
Jaki badania wykona?
W pierwszej kolejności lekarz zmierzy i
zważy Twoje dziecko, po czym przyrówna jego wzrost i wagę do
siatki
centylowej (statystyczna średnia). Sprawdzi także ustawienie
stópek oraz ogólną postawę, sposób chodzenia malca. Później
przyjdzie pora na ząbki - sprawdzi ich ilość, stan oraz spyta o
pielęgnację. Następnie wzrok (czy dziecko nie ma zeza), słuch i
mowę. Poza tymi czynnościami, lekarz może Cię spytać o
samodzielność dziecka, czy pije i je samo, czy się załatwia na
nocniczek. Dodatkowo o to, jak się bawi, jak komunikuje z Tobą oraz
czy przesypia noce.
Małe dziecko nie uczy
się języka samodzielnie. Potrzebuje do tego czasu na oswojenie się,
szczególnie za pomocą zmysłu słuchu, z językiem najbliższego
otoczenia. Maluszek codziennie wsłuchuje się w słowa, które do
niego mówisz.
Drugie urodziny dziecka
to okazja, by zastanowić się nad tym, co powinien umieć dwulatek.
Maluch na pewno już sprawnie chodzi, biega, wszędzie go pełno.
Czasem rodzic nie może nadążyć za własnym szkrabem.
PAMIĘTAJ:
Badania
bilansowe mają 3- miesięczna tolerancję. Rejestrując dziecko,
pamiętaj, iż powinnaś wybrać się na wizytę nie później niż 3
miesiące po urodzinach maluszka.
Bilans
dwulatka to ważne badanie profilaktyczne w życiu dziecka. Bilanse
badające rozwój i stan zdrowia dziecka są przeprowadzane już od
1976 roku. Bilans dwulatka to drugie badanie tego typu, po bilansie
tuż po urodzeniu. Bilans
zdrowia dziecka jest przeprowadzany także w czwartym, szóstym,
dziesiątym, czternastym i osiemnastym roku życia dziecka. Podczas
bilansu lekarz mierzy i waży dziecko, obserwuje jego budowę
fizyczną oraz to, jak się bawi i czy nawiązuje kontakt z lekarzem.
Co może
wykryć bilans dwulatka?
Bilans
dwulatka to
trwające mniej więcej pół godziny badanie profilaktyczne, które
ocenia tempo rozwoju motorycznego, fizycznego, społecznego i
psychicznego dziecka. Lekarz przeprowadzający badanie obserwuje, czy
rozwój
dwulatka jest prawidłowy, a konkretnie, czy:
dziecko
potrafi bawić się klockami (umiejętności motoryczne);
dziecko
się nie garbi (prawidłowy rozwój fizyczny);
u
chłopca jądra zstąpiły do moszny (prawidłowy rozwój fizyczny);
reakcją
dziecka na uśmiech jest uśmiech (rozwój społeczny);
można
utrzymać kontakt wzrokowy z dzieckiem (rozwój społeczny);
dziecko
potrafi wskazywać obrazki i je nazywać (rozwój psychiczny);
dziecko potrafi
naśladować odgłosy zwierząt (rozwój psychiczny).
Podczas bilansu
lekarz zbiera także wywiad, czyli rozmawia z rodzicami na temat
zachowania i zdrowia
dziecka. Rodzice lub opiekunowie są cennym źródłem
informacji, powinni więc starać się przekazywać je jak
najdokładniej. W czasie tego badania można także porozmawiać
pediatrą na temat profilaktyki lub zagadnień zdrowotnych
nurtujących rodziców.
Prawidłowa
waga i wzrost dziecka
Bardzo ważną
częścią każdego bilansu
zdrowia dziecka
jest ważenie i mierzenie malucha. Wzrost i waga dziecka są
nanoszone na, tzw. siatki centylowe. Dzięki nim można stwierdzić,
czy waga i wzrost dziecka są prawidłowe.Siatka
centylowa składa się z dwóch osi. Na poziomej zaznaczany jest
wiek dziecka, na pionowej waga lub wzrost. Korzysta się z
oddzielnych siatek centylowych dla wagi i wzrostu dziecka oraz z
innych siatek dla chłopców i dziewczynek.
Wynik wzrostu i
wagi dziecka powinien mieścić się w tych samych kanałach
centylowych, gdyż to oznacza harmonijny rozwój fizyczny dziecka.
Kanały centylowe to przedziały grupujące wyniki wynoszące:
3-25
percentyli;
25-50
percentyli;
50-75
percentyli;
75-97 percentyli.
Prawidłowe wyniki
mieszczą się między 25., a 75. percentylem. Wynik wagowy poniżej
25 percentyli sugeruje niedowagę, a powyżej 75 nadwagę. Wynik
powyżej 97. percentyla wskazuje już na otyłość, która jest
groźna dla zdrowia dziecka. Te nieprawidłowości dotyczące wagi
dziecka mogą wynikać z niezdrowej lub zbyt niskokalorycznej diety,
ale także z innych zaburzeń, takich jak na przykład problemy
endokrynologiczne. Podobnie jest ze zbyt niskim lub wysokim wynikiem
na siatce centylowej dotyczącej wzrostu. Wynik powyżej 3.
percentyla może sugerować pewne nieprawidłowości, tak jak wynik
powyżej 97. percentyla.
Niekorzystne są także gwałtowne
zmiany kanału centylowego, czyli wahania w wynikach pomiędzy
bilansami. Jeden kanał centylowy to mnie więcej 25 percentyli, więc
jeśli u dziecka zaobserwuje się skok lub obniżenie wyniku o ponad
50 percentyli, lekarz może podejrzewać pewne zaburzenia lub po
prostu nieodpowiednią dietę
dziecka.
1.Ważenie i mierzenie.
Wyniki lekarz nanosi na siatkę centylową, by sprawdzić m.in. czy
dziecko rozwija się fizycznie w jednakowym tempie (gwałtowny spadek
może być powodem do niepokoju), czy nie jest np. zbyt szczupłe jak
na swój wzrost.
2.Ocena budowy i postawy
ciała. Pediatra patrzy, czy malec jest symetrycznie zbudowany, czy
nie ma np. zapadniętej klatki piersiowej, skrzywionego kręgosłupa,
czy nie stawia źle stóp.
3. Osłuchanie serca i
płuc badanie ma wykluczyć choroby serca i układu oddechowego.
4. Kontrola słuchu i
wzroku (np. czy nie zezuje).
5. Liczenie ząbków
sprawdzenie, jaczy wszystkie się wyrżnęły.
6.Sprawdzenie szczepień
czy wszystkim obowiązkowym szczepieniom dziecko zostało poddane.
7.Wywiad z rodzicami
pozwoli ocenić poziom rozwoju intelektualnego i ruchowego malca.
Rodzicom zadaje się
pytania typu:
- czy dziecko potrafi
łączyć ze sobą słowa (mówi np.: Mamo chodź);
- czy pewnie chodzi po
schodach; czy sygnalizuje potrzeby fizjologiczne;
- czy buduje konstrukcje
z klocków itp.
Jeśli coś wzbudzi
wątpliwości pediatry, skieruje dziecko do specjalisty (np.
okulisty, ortopedy, psychologa) na dodatkowe badania.
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA ZABURZEŃ W ROZWOJU SOMATYCZNYM
Do najczęściej
występujących zaburzeń u dzieci zalicza się:
1 NIEDOBÓR WYSOKOŚCI
CIAŁA
Występuje częściej u
chłopcówniż wśród dziewcząt. W zależności od wieku stwierdza
się go u kilku do kilkunastu procent. Nierzadko niskorosłości
towarzyszy opóźnienie dojrzewania.
2 NADMIAR MASY CIAŁA
(OTYŁOŚĆ)
Występuje u kilkunastu
procent populacji (coraz częściej), częściej u dziewcząt nią u
chłopców. Częstość występowania zwiększa się z
wiekiem.wczesne wykrywanie nadmiaru masy ciała ma ogromne znaczenie
w profilaktyce otyłości w wieku dojrzałym. Istnieje współzależność
między otyłością dziecięcą i późniejszych okresów życia.
3 NIEDOBÓR MASY CIAŁA
częstość jego
występowania jest trudna do określenia ze względu na znaczne
różnice w kryteriach jego oceny i zależnie od wieku określa się
ja na kilka do kilkunastu procent populacji.
SPRZĘT POMOCNICZY
1 Waga lekarska dobrze
wytarowana. Tarowanie wagi powtarzamy po każdych dziesięciu
pomiarach.
2 Miara, centymetr
krawiecki
3Ekierka
4 Siatki centylowe
wysokości i masy ciała
KRYTERIA DODATNIEGO WYNIKU
TESTU
Za dodatni wynik testu
uznajemygdy:
1 Wysokość ciała
usytuowana jest poniżej 10 centyla
2 pozycja centylowa masy
ciała różni się o dwa lub więcej kanałów od pozycji centylowej
jego wysokości np.
wysokość ciała =
25 centyli, masa ciała powyżej 75 centyli- podejrzenie nadmiaru
masy ciała (nadwaga)
wysokość ciała =
75 centyli, masa ciała poniżej 25 centyli- podejrzenie niedoboru
masy ciała
TESTY PRZESIEWOWE DO
WYKRYWANIA ZABURZEŃ WZROKU
Zaburzenia wzroku są
następstwem m.in.: wad wrodzonych, zaburzeń w przebiegu rozwoju
płodowego, okresu okołoporodowego oraz rozwoju układu wzroku w
okresie pourodzeniowym.
Wczesne wykrycie zaburzeń,
a zwłaszcza zeza i niedowidzenia pozwala w ogromnej większości
przypadkow na uzyskanie prawidłowego widzenia obuocznego. Udzieci w
wieku 2-4 lat wykonuje się badanie w kierunku wykrycia zeza i
nieprawidłowej ostrości wzroku.W klasie III dodatkowo sprawdza się
zaburzenie widzenia barw.
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA ZEZA
RODZAJ TESTU
Test składa się z trzech
części:
1 Wywiad od rodziców
dziecka w wieku 2 i 4 lat dotyczący:
_ zaobserwowanych objawów
zeza u dziecka
_ występowania zeza u
rodzeństwa
2 Badanie obecności
widocznego zeza, w wieku 2, 4,6 lat:
_ obserwacja ustawienia
gałek ocznych
_ badanie symetri odbicia
światła na rogówkach (test Hirschberga)
3 Badanie skłonności do
zezowania za pomocą testu naprzemiennego zasłaniania oczu ( cover
test) w wieku 4,6 lat
WARUNKI BADANIA
Badanie należy
przeprowadzić w widnym pomieszczeniu, zalecane światło dziennne.
W czasie badania dziecko
powinno siedzieć twarzą do okna, naprzeciwko osoby
przeprowadzającej test. Dzieci najmłodsze powinny siedzieć na
kolanach rodzica.
PRZEBIEG BADANIA
1 Wywiad od rodziców
2 Badanie widocznego zeza
_ badanie ustawienia
gałek ocznych
_ badanie odbicia światła
na rogówkach ( test Hirschberga)
3 Naprzemienne zasłanianie
oka COVER TEST
Polecamy, aby dziecko
patrzyło prosto przed siebie, najlepiej na badającego. Prosimy, aby
nie zamykało oczu w czasie zasłaniania jednego oka. Badający
zasłania na przemian raz jedno, raz drugie oko. Obserwujemy, czy w
chwili szybkiego odsłaniania oka gałka oczna wykonuje ruch od
strony nosa lub skroni do pozycji centralnej, lub z góry czy dołu
do pozycji centralnej. Za dodatni wynik testu uważa się gdy
stwierdzimy ruch gałki ocznej w czasie testu.
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA NIEPRAWIDŁOWEJ OSTROŚCI WZROKU
1 Badanie za pomocą
tablic optotypami w postaci figur geometrycznych (u dzieci 4-letnich)
2 Badanie za pomocą
tablic widełkowych ( u dzieci 6-letnich)
3 Badanie za pomocą
tablic cyfrowych ( u dzieci powyżej 7 r. ż.)
U dziecka 4-letniego z
dodatnim wynikiem testu, badanie należy powtórzyć po upływie
około miesiąca. Jeśli wynik tego badania będzie ponownie dodatni,
należy dziecko skierować do lekarza okulisty.
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA USZKODZEŃ SŁUCHU
Uszkodzenie słuchu
występuje od kilku do kilkunastu procentdzieci i młodzieży w wieku
przedszkolnym i szkolnym. Najczęściej w tych grupach wiekowych
występuje uszkodzenie słuchu w stopniu lekkim i średnim.
Uszkodzenie słuchu może
być wrodzone, następstwem zaburzeń okresu okołoporodowego lub
nabyte w okresie pourodzeniowym. Najczęstrzą przyczyną nabytych
uszkodzeń słuchu są stany zapalne górnych dróg oddechowych,
zapalenie ucha środkowego oraz przebyte choroby zakaźne np. świńka,
odra.
U dzieci 4 letnich badanie
wykonuje się metodą szeptu ,, pokaż co słyszysz” Badanie należy
wykonać w pomieszczeniu:
o długości co
najmniej 3,5 m w przypadku kiedy badamy dziecko 4 letnie, oraz 5,5 m
gdy badane są dzieci starsze.
w którym nie ma
źródła hałasu( np. pracująca lodówka, radio, wentylator).
do którego nie
dochodzi hałas zewnętrzny z ulicy
Badanie należy wykonać
bez objawów infekcji nosa, gardła, uszu.Słuch każdego ucha badamy
oddzielnie. W tym celu należy ,,zagłuszyć” ucho niebadane.
Dziecko 4 letnie siedzi naprzeciwko badającego na kolanach matki,
która zasłania ucho niebadane. Prosimy, aby dziecko pokazało
palcem usłyszaną część ciała, albo wskazało właściwy
obrazek.
Jeżeli dziecko nie
nawiązuje kontaktu z badającym i nie wykonuje poleceń, należy
badanie powtórzyć innego dnia prosząc matkę, aby przygotowała je
do kolejnego badania poprzez zabawę w domu.
TESTY PRZESIEWOWE DO
WYKRYWANIA ZABURZEŃ UKŁADU RUCHU
Celem
testów przesiewowych jest wykrywanie u dzieci i młodzieży
następujących zaburzeń układu ruchu:
bocznego
skrzywienia kręgosłupa (skolioza)
nadmiernej
kifozy piersiowej
zniekształceń
statystycznych kończyn dolnych: koślawość kolan i stóp płasko-
koślawych
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA BOCZNEGO SKRZYWIENIA
KRĘGOSŁUPA
1.
Badanie symetri osi długiej kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej.
Polecamy,
aby dziecko staneło tyłem do badającego, przyjmując postawę
swobodną, patrząc prosto przed siebie, z kończynami spuszczonymi
wzdłuż ciała i kończynami dolnymi wyprostowanymi. Badający
ogląda przebieg osi długiej kręgosłupa zwracając uwaę na jej
symetrię.Następnie badamy palpacyjnie przebieg wyrostków
kolczystych. Przesuwamy opuszkami rozstawionych palców wskazującego
i środkowego, wzdłuż krawędzi zew. Wyrostków kolczystych, od
kręgosłupa szyjnego do kości krzyżowej.Uciskając dość mocno
skóra zaczerwieni się i można wówczas oglądać ponownie przebieg
osi długiej kręgoałupa.
2.
Badanie symetri klatki piersiowej i okolicy lędźwiowej podczas
skłonu w przód.
Polecamy,
aby dziecko wykonało skłon w przód, w czasie którego:
głowa
ustawiona jest symetrycznie i opuszczona ku dołowi
kąt
między klatką piersiową a jamą brzuszną jest zbliżony do
prostego
kończyny
dolne są swobodnie i symetrycznie opuszczone w dół
kończyny
dolne są wyprostowane w obu stawach kolanowych
Oglądamy
uwypuklenie klatki piersiowej, zwracając uwagę na symetrię prawej
i lewej jej strony.
Badanie fizykalne
układu kostno-stawowego
Kolejność badania
Wywiad:
Rodzinne występowanie
chorób układu kostno-stawowego
Utrudnienia w
wykonywaniu ruchów (niemożność uzyskania pełnego zakresu ruchów
w jednym lub wielu stawach (zwyrodnienie chrząstek stawowych,
zapalenie torebki stawowej, zrosty w obrębie ścięgien)
Sztywność stawów
spowodowana zanikiem chrząstki i rozluźnieniem torebki stawowej
Obrzęk okolicy stawu
polegający na powiększeniu objętości stawu połączony z
nagromadzeniem płynu
- Charakter bólu, lokalizacja, nasilenie,
uwarunkowania, np.Wędrujący, stały, jednostawowy, tępy, piekący
Badanie kończyn dolnych
Polega
na:
- oglądaniu kształtu, umięśnienia, proporcji,
długości kończyn dolnych
Odwracanie stopy przy
ustabilizowanym stawie skokowym
Nawracanie stopy przy
ustabilizowanym stawie skokowym
Ustabilizowanie
pięty, odwracanie i nawracanie stopy
Zginanie w stawie
biodrowym i kolanowym
Rotacja zewnętrzna i
wewnętrzna stawu biodrowego
- Odwodzenie w stawie biodrowym
Krzywizny
kręgosłupa
Lordoza –
przód
Kifoza – tył
- Skolioza – skrzywienie boczne
Badanie kręgosłupa
I
sposób określania skoliozy
- Badający układa swoje kciuki na dolnych kątach
łopatek i obserwuje czy obie dłonie są na jednakowej wysokości
II sposób określania skoliozy - badanie
kręgosłupa za pomocą pionu
Hipotetyczna linia pionowa,
opuszczona z guzowatości potylicznej, powinna prawidłowo
przechodzić przez środek wyrostka kolczystego kręgu (szyjnego) C7
i przez szparę między pośladkową.
Odchylenie
kręgosłupa od linii – skrzywienie boczne
(scoliosis),
Przyczyny skoliozy:
różnica długości
kończyn dolnych,
wady budowy kręgów
schorzenia układu
nerwowego i nerwowo-mięśniowego, np. mózgowe porażenie
dziecięce, dystrofia mięśniowa,
guzy rdzenia
kręgowego
- schorzeniach metabolicznych, np. osteoporoza
Badanie symetrii klatki piersiowej i
uwypuklenia wału mięśniowego w okolicy lędźwiowej
Test
Adamsa
Przebieg badania
- Należy ustawić badanego bokiem do osoby
badającej. Badany po złączeniu dłoni wykonuje skłon tułowia do
przodu, tak aby palce rąk dotykały przestrzeni między palcami
stóp. Test ten ujawnia różnice wysklepienia prawej i lewej strony
tułowia. W przypadku skoliozy obserwujemy garb żebrowy i wał
mięśniowy po stronie skrzywienia.
Dodatni wynik badania kręgosłupa
- Długa oś kręgosłupa, badana oglądaniem i po
oznaczeniu pisakiem wyrostków kolczystych nie przebiega
prostolinijnie, lecz odchyla się na bok.
- Sznurek spuszczony ze środka guzowatości zewn.
kości potylicznej nie pada na szparę między pośladkową, lecz
odchyla się od niej.
- Stwierdza się uniesienie po jednej stronie
klatki piersiowej garb żebrowy lub wał mięśniowy w okolicy
lędźwiowej.
Badanie ruchów czynnych kręgosłupa
zgięcie i
prostowanie – największy zakres w części szyjnej i lędźwiowej
kręgosłupa,
zgięcia boczne w
płaszczyźnie czołowej – największy zakres w odcinku
piersiowym,
ruchy obrotowe –
największy zakres w odcinku szyjnym,
- ograniczenie ruchomości może być związane ze
zniekształceniami kostnymi, zmianami zwyrodnieniowymi, procesami
zapalnymi lub nowotworowymi.
Badanie palpacyjne kręgosłupa